قدمت صنعت حمل و نقل در منطقه جغرافیایی که ایران در آن واقع شده است، به سال‌ها پیش و زمان هخامنشیان باز می‌گردد. پیشرفت‌هایی که در طول زمان اتفاق افتاده و مسائلی چون تغییر مداوم حکومت‌ها، تاثیر بسیار زیادی بر صنعت حمل و نقل کشورمان گذاشته است. در حال حاضر در ایران نیز، همانند سایر کشورهای جهان، از انواع حمل و نقل که شامل: حمل و نقل هوایی، حمل و نقل زمینی و حمل و نقل دریایی است، استفاده می‌شود. در ادامه مقاله با ما همراه باشید تا ضمن بررسی تاریخچه حمل و نقل در ایران، به ارائه توضیحاتی در مورد انواع روش‌های رایج این صنعت در کشورمان بپردازیم.
تاریخچه حمل و نقل
همانگونه که پیش از این نیز اشاره کردیم، تاریخ حمل و نقل در ایران به سال‌های دور بازمی‌گردد. از حدود ۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، ایرانیان در ساخت شناور دست داشتند و به واسطه تجربه‌های فراوانی که در دریانوردی کسب کرده بودند، حاکمیت تمامی دریاهای اطراف را در اختیار داشتند. کمی پس از آن، به علت برخورداری از تمدن پیشرفته و موقعیت جغرافیایی مناسب و همچنین رابطه بسیار خوب با مردم مصر و سایر کشورهای خاورمیانه، جابه‌جایی زمینی در سرزمین ایران رونق گرفت. در دوره اشکانیان، شاهد به رسمیت شناخته شدن سیستم جابه‌جایی بار بودیم و در نهایت می‌توانیم دوره ساسانی را، زمان شکوفایی راه‌ها و صنعت راهسازی و حمل و نقل بین‌المللی بدانیم؛ زمانی درخشان برای شروع تجارت میان ایرانیان و کشورهای اروپایی و آفریقایی. قرن‌های ۱۸ و ۱۹ میلادی، همزمان با انقلاب صنعتی در انگلستان و آمریکا و فرانسه بود که موجب تکامل فنی وسایل نقلیه گوناگون شد. لازم به ذکر است که حمل بار با کامیون از زمان حکومت قاجار شروع شد که البته با مشکلات فراوانی همراه بود، از جمله: قدرت کم کامیون‌ها جهت حمل بار، کمبود پمپ بنزین‌های بین راهی و استاندارد نبودن راه‌ها و جاده‌ها. با شروع جنگ جهانی دوم، تعداد اتوبوس‌های فعال در صنعت حمل و نقل کشور افزایش چشمگیری پیدا کرد و روزانه هزاران تن بار از بنادر جنوب ایران به مرزهای شمالی منتقل می‌شدند. از آن‌جایی که مهم‌ترین و پر استفاده‌ترین نوع حمل و نقل در ایران، حمل و نقل جاده‌ایست در این مقاله صرفا به بررسی تاریخچه این روش جابه‌جایی پرداختیم. در صورتی که در مورد تاریخچه سایر شیوه‌های حمل و نقل کنجکاو هستید، توصیه می‌کنیم مقاله «تحولات حمل و نقل» را مطالعه بفرمایید.
تاریخچه وسایل حمل و نقل در ایران
تا قبل از ورود ماشین به ایران، مردم معمولا برای جابه‌جایی از کالسکه یا درشکه استفاده می‌کردند. وسیله‌هایی که معمولا برای ۲ تا۴نفر گنجایش داشتند و توسط اسب کشیده می‌شدند. نخستین نمونه از وسیله نقلیه‌ای که گنجایشی بیشتر جهت جابه‌جایی داشته باشد، واگن اسبی نامیده می‌شد. این وسیله از یک واگن با چندین نیمکت تشکیل می‌شد که روی یک ریل قرار داشت و توسط اسب کشیده می‌شد و مسیرهای پر رفت و آمد بازار تهران را به هم متصل می‌کرد. پیش از ورود خودروهای شخصی و متداول شدن استفاده از آن‌ها بین عموم مردم، مهم‌ترین وسیله حمل و نقل در جامعه ایران، اتوبوس بود.
ورود گسترده اتوبوس به ایران به عنوان یکی از اولین وسایل نقلیه جهت جابه‌جایی، در قرن نوزدهم و در پی توجه روس‌ها و اروپایی‌ها به ایران و به قصد سرمایه‌گذاری، صورت گرفت. با افزایش استفاده از اتوبوس‌ها و بروز مشکلات مرتبط با آن‌ها، صنعت اتومبیل‌سازی در کشور، پایه‌گذاری شد. نخستین کارخانه‌های مونتاژ خودرو در شهرهای تهران، تبریز و رشت شروع به کار کردند. در سال ۱۲۹۰ شمسی، اتوبوس‌های مونتاژ شده در این کارخانه‌ها وارد خیابان‌های کشور شدند در حالی که همچنان درشکه‌ها در زمینه جابه‌جایی مسافران، فعال بودند. بعدها و با ورود نمونه‌های مختلف خودروهای شخصی، اتوبوس‌های پیشرفته‌تر، قطار و احداث ریل‌های راه‌آهن و در نهایت ورود نخستین هواپیماها به کشور، صنعت حمل نقل ایران نیز، همانند جهان، دچار تغییر و تحولات فراوانی شد.
در ادامه این مقاله به ارائه توضیحاتی پیرامون روش‌های مورد استفاده در صنعت حمل و نقل حال حاضر کشور می‌پردازیم.
انواع حمل و نقل در ایران
خوشبختانه در حال حاضر تمامی شیوه‌های رایج حمل و نقل، در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند. صنعت حمل و نقل به لحاظ کانال حمل و نقل به سه نوع کلی تقسیم می‌شود:
- حمل و نقل دریایی
- حمل و نقل دریایی
- حمل و نقل ریلی
- حمل و نقل جاده‌ای
در ادامه این مقاله به بررسی وضعیت و ویژگی‌های هر یک از انواع شیوه‌های حمل و نقل، می‌پردازیم.
حمل و نقل دریایی
با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و قرارگرفتن آن میان دریای عمان و خلیج‌فارس و دریای خزر، حمل و نقل دریایی همواره یکی از درخشان‌ترین و پرکاربردترین انواع حمل و نقل در کشور بوده‌است. حضور بندرهایی چون بندر امام خمینی، بندرعباس، بندر امیرآباد، بندر انزلی، بندر چابهار و بندر بوشهر و ارتباط آن‌ها با بندرهای مهمی چون دبی، هنگ کنگ، شانگهای و بمبئی، موجب رونق هر چه بیشتر حمل و نقل دریایی شده است.
حمل و نقل هوایی
اگرچه راحتی و سرعت بسیار زیاد حمل و نقل هوایی، این روش جابه‌جایی را به یکی از بهترین انواع جابه‌جایی تبدیل کرده‌است، متاسفانه این صنعت نتوانسته چنان که شایسته است، جایگاه خود را میان انواع روش‌های حمل و نقل در ایران پیدا کند. دو تا از مهم‌ترین علل این مسئله، هزینه بالای بلیط و تحریم‌هایی که در سال‌های اخیر اعمال شده‌اند می‌باشد.
قدیمی‌ترین و بهترین نوع حمل و نقل در کشور ما، حمل و نقل جاده‌ای می‌باشد؛ چرا که بیش از ۸۷۱۵۵ کیلومتر جاده اصلی، جاده فرعی، آزاد راه و بزرگراه در کشور داریم که همگی از کیفیت مطلوبی جهت رفت و آمد، برخورد است.
صنعت حمل و نقل کشور در زمینه حمل و نقل جاده‌ای، که مهم‌ترین و رایج‌ترین شیوه جابه‌جایی در کشور است، در ۲ بخش دولتی و خصوصی، فعالیت می‌کند. بخش دولتی در اختیار سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای و بیمه، و بخش خصوصی در دست باربری‌های خرده بار و شرکت‌های حمل بار درون شهری قرار دارند.
حمل و نقل ریلی
حضور بیش از ۱۰۴۶۰ کیلومتر خط راه‌آهن از طرف دیگر، موجب رونق پیدا کردن صنعت حمل و نقل ریلی شده است. در زمینه استفاده از صنعت حمل و نقل ریلی کشور در سال‌های اخیر، تاجران بسیاری بارهای خود را از طریق قطارهای باربری جابه‌جا کرده‌اند. این مسئله باعث جلب توجه شرکت‌های فعال در حوزه حمل و نقل نسبت به صنعت ریلی کشور شده و اقدامات کمابیش مهمی در زمینه پیشرفت این صنعت صورت گرفته است.
همانطور که مطالعه کردید، ما در این مقاله درباره تاریخچه و روش‌های حمل و نقل در ایران صحبت کردیم. البته لازم به ذکر است که صنعت حمل و نقل در ایران نیز، همانند جهان، به سمت و سوی ارائه خدمات آنلاین رفته است. و بیشتر شرکت‌های فعال در حوزه حمل و نقل کشور، در تلاش هستند تا با احداث زیرساخت‌های ارائه خدمات به صورت آنلاین و از راه دور، موجب تسهیل روند جابه‌جایی بار و انسان‌ها در سطح کشور و خارج از آن شوند.
