حمل و نقل، همواره یکی از اصلی‌ترین مسائل انسان‌ها در طول تاریخ بوده است. نیاز مردمان گذشته نسبت به موادغذایی و سایر مواد اولیه موردنیاز برای زندگی، موجب اختراع روش‌های گوناگون حمل و نقل شد. با گذشت زمان و پیشرفت‌هایی که در حوزه صنایع گوناگون و تکنولوژی صورت گرفت، صنعت حمل و نقل نیز دچار دگرگونی‌ها و پیشرفت‌های گسترده‌ای شد تا به شکل امروزی درآمد. البته لازم به ذکر است که این صنعت حتی امروز نیز، در حال پیشرفت‌های گسترده‌ای است و اختراعات گوناگون بشر، بر روی کیفیت و سرعت آن اثر فراوانی گذاشته است. هدف ما از نگارش این مقاله، بررسی تغییرات این صنعت از ابتدایی‌ترین شکل آن، تا پس از وقوع انقلاب صنعتی و دوران معاصر می‌باشد؛ پس تا انتهای این نوشتار با ما همراه باشید.
اختراع چرخ, مهم‌ترین اختراع انسان گذشته
اختراع چرخ، یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین اختراعات بشر در طول تاریخ است. در واقع ما، تمامی پیشرفت‌های امروزی و اختراعاتی که زندگی انسان معاصر را پایه‌گذاری کرده است را، مدیون اختراع چرخ توسط گذشتگان هستیم. حضور چرخ، موجب ایجاد نخستین ارابه‌ها نیز شد. مورخان ساخت ارابه‌ها را، حدود ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تخمین می‌زنند. در اینجا لازم است یادآوری کنیم که صنعت حمل و نقل در دوران باستان محدود به راه‌های زمینی بود. البته کمابیش راه‌های دریایی نیز از طریق قایق‌های پارویی مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما به علت کمبود امکانات و عدم شناخت انسان‌ها از مسیرهای دریایی صحیح و امن، مورد استفاده‌ترین راه، همان مسیرهای زمینی بودند. اجازه دهید مجددا به مسئله ارابه‌ها برگردیم. احتمالا نمونه‌های اولیه این وسیله، توسط سومری‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است. ارابه‌هایی با چرخ‌های صفحه‌ای و مدور که توسط چهارپایان کشیده می‌شدند. بعدها، در حدود ۲۴۰۰ سال قبل از میلاد، شاهد پیدایش چرخ‌های پره‌ای هستیم. البته شواهد تاریخی نشان‌دهنده حضور نوع دیگری از چرخ نیز هستند که از آن‌ها با عنوان «چرخ کُند» یاد می‌شود. حضور این چرخ‌ها در حدود هزاره پنجم قبل از میلاد مسیح، در منطقه خاورمیانه تخمین زده شده‌است. این چرخ‌ها از سنگ یا سفال ساخته و با گیره‌ای در مرکزشان به زمین بسته می‌شدند که البته حرکت دادنشان کاری بسیار دشوار بود. همچنین مصریان نیز، در حدود ۱۷۰۰ قبل از میلاد، از ارابه‌ها جهت جابه‌جایی افراد یا حمل کالاها استفاده می‌کردند. با اینکه ارابه‌ها، وسیله نقلیه محبوب دوران باستان بودند، استفاده از آن‌ها مشکلاتی را نیز به همراه داشت. از جمله: راحت نبودن استفاده از آن‌ها و عدم توانایی این وسایل برای پیمودن راه‌های طولانی.
یکی دیگر از مشکلات عمده حمل و نقل در دوران باستان، مناسب نبودن راه‌ها و مسیرهای رفت و آمد، بوده است. عمده‌ی مسیرها در این دوران، کوره راه‌هایی خاکی بودند که برای استفاده مسافران و کاروان‌های تجاری راحت نبودند. طبق آنچه در تاریخ ثبت شده است، نخستین حکومتی که اقدام به راهسازی و بهبود وضعیت مسیرهای حمل و نقل کرد، حکومت هخامنشیان در ایران بوده است. همچنین در زمان این حکومت، مسئله امنیت راه‌ها نیز، مورد توجه قرار گرفته و برای تامین این مهم، از سربازان حکومتی استفاده می‌شده است. یکی دیگر از خدمات مهم این حکومت در زمان پادشاهی داریوش اتفاق افتاد و آن تشکیل یک سیستم پیکی جهت سرعت بخشیدن و سهولت نامه نگاری و ارسال مکاتبات دولتی بود که چاپار نام داشت.
یکی دیگر از اختراعات دوران باستان که وابسته به اختراع چرخ بود، چرخ‌دستی‌ها و گاری‌ها بودند. معمولا از این وسایل برای جابه‌جایی و انتقال بار و مسافر استفاده می‌شده است که البته امروزه نیز، کاربرد خود را در انتقال بار و محصولات کشاورزی، حفظ کرده‌اند.
روند تغییرات صنعت حمل و نقل از ابتدای پیدایش وسایل نقلیه تا دوره رنسانس یعنی قرن ۱۶ و اوایل قرن ۱۷ میلادی، تغییر قابل توجهی نداشت، در ادامه به بررسی وضعیت حمل و نقل در دوران رنسانس می‌پردازیم.
دوره رنسانس
از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در حمل و نقل در دوران رنسانس می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
علاوه بر این سه مورد، موارد دیگری نیز در پیشرفت این صنعت، تاثیرگذار بودند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
طرح‌های داوینچی
یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی که در دوران رنسانس رخ داد، طراحی‌های داوینچی از ماشین‌های پرنده در سال 1492 بود. هر چند که اختراع هواپیما سال‌ها بعد اتفاق افتاد، اما این طراحی‌ها مهم‌ترین منبع الهام انسان معاصر برای ساخت هواپیما بود.
اختراع زیردریایی
در سال 1620، فردی به نام «ون دربل» اقدام به ساخت نخستین زیردریایی تاریخ کرد که تنها می‌توانست تا عمق 5 متری آب نفوذ کند. اما اختراع بسیار مهمی بود که بعدها تاثیر بسیار زیادی بر زندگی انسان معاصر گذاشت.
اختراع کشتی بخار
پس از آن و در سال 1783، اختراع کشتی موتور بخار موجب ایجاد تحولی عظیم در حمل و نقل دریایی شد. این اختراع با کاهش زمان سفرهای دریایی، انتقال راحت‌تر و سریع‌تر کالاهای بازرگانی بین کشورها و قاره‌ها، باعث رونق گرفتن این صنعت در دنیا شد. همچنین با افزایش قدرت نیروی دریایی، امنیت مسیرهای دریایی بیشتر شد.
اختراع بالن‌های حرارتی
در همان سالی که کشتی‌های بخار ساخته شدند، برادران مون گلفیه موفق شدند یک پرواز 23 دقیقه‌ای با بالن حرارتی اختراع خودشان داشته باشند.
اختراع اتومبیل
نخستین اتومبیلی که به دست بشر ساخته شد، در سال 1769 توسط نیکلاس ژوزف کاگنوت مورد استفاده قرار گرفت. این خودرو مجهز به موتور بخار بود و ظرفیت 4 سرنشین را داشت. همچنین سرعت حرکت آن حدود 3.5 کیلومتر در ساعت بود که تقریبا با سرعت قدم‌زدن یک فرد معمولی برابر بود و بیشتر توسط افراد ثروتمند و جهت گردش در شهر، استفاده می‌شد. این اتومبیل، الهام‌بخش ساخت اتومبیل‌های پیشرفته‌تر و امروزی شد.
اختراع دوچرخه
نخستین نمونه دوچرخه در سال ۱۷۹۰ و در فرانسه ساخته شد. این نمونه اولیه، فاقد فرمان و پدال بود. کمی بعد، در سال ۱۸۱۶ شخصی به‌نام «بارون کارل فون دریس» با اعمال تغییراتی بر روی نسخه ابتدایی، موفق شد وسیله‌ای شبیه به دوچرخه‌های امروزی بسازد که موجب تحولی در ساخت وسایل نقلیه تک سرنشین شد.
لوکوموتیو بخار
این وسیله نیز، از نتایج مهم‌ترین اختراع دوران رنسانس، یعنی موتور بخار بود که در سال 1804 توسط ریچارد ترویتیک ساخته شد.
اختراع ماشین‌های مدرن
در سال 1807 شخصی با نام «فرانکو آیزاک د ریواز»، موفق به ساخت ماشینی شد که سوخت مصرفی آن هیدروژن بود. حدود 80 سال بعد، «کارل بنز» اتومبیلی با سوخت
اختراع موتور سیکلت
در سال 1885 «ویلهلم مابیاخ» و «دایملر» موفق به ساخت نخستین نمونه دوچرخه موتوردار یا همان موتور سیکلت شدند.
اختراع کشتی هوایی
آخرین اختراع مهم دوران رنسانس، کشتی هوایی زپلین بود که در سال 1889 توسط «فردیناند فون زپلین» ساخته شد.
مهم‌ترین و اساسی‌ترین تغییرات حمل و نقل، در دوران معاصر اتفاق افتادند. دورانی که شاهد ساخت هواپیما، هلی‌کوپتر، اسکیت‌برد، اسکوتر، هوانو، جامبوجت، آپولو، فضاپیماها و موشک‌ها، مترو و انواع ماشین‌ها، مخصوصا ماشین‌های برقی، بودیم. همچنین در این دوران به ساخت جاده‌ها و افزایش کیفیت آن‌ها نیز، توجه شایانی شد و مسیرهای تردد باکیفیت‌تر، مستحکم‌تر و عریض‌تری پدید آمدند.
تمامی این تغییرات در کشورمان ایران نیز، تاثیرات خود را گذاشتند و به مرور زمان، وسایل حمل و نقل جدیدتر و باکیفیت‌تر به کشور وارد شدند و جایگاه خود را در صنعت حمل و نقل پیدا کردند. البته لازم به ذکر است که یکی از مهم‌ترین و پراستفاده‌ترین شیوه‌های حمل و نقل در کشور، حمل و نقل جاده‌ای است. این امر هم به علت گستردگی جاده‌های کشور و هم به علت داشتن مرز زمینی زیاد با کشورهای همسایه و انجام تبادلات و واردات و صادرات با کشورهایی چون آذربایجان و ترکیه است
