بارنامه، سندی بسیار مهم در صنعت حمل و نقل است. اگر شما هم در مورد کاربرد آن کنجکاوید یا در این صنعت مشغول به فعالیت هستید و به بارهای خود و زمان تحویل و دریافت آن‌ها اهمیت می‌دهید، این مقاله با توضیح تمامی قوانین مرتبط با بارنامه و شرایط متفاوت حمل بار، اطلاعات فراوانی را در اختیارتان قرار می‌دهد. پس با ما همراه باشید.
بارنامه چیست؟
بارنامه (به انگلیسی Bill of Landing) قراردادی است که میان شرکت حمل و نقل و صاحب بار یا شخص ارسال‌کننده بار، منعقد می‌شود و ضمن ذکر تمامی جزئیات مرتبط با بار همانند نوع، ارزش مالی، مقدار و وزن بار و مشخصات وسیله نقلیه‌ی مورد نظر جهت حمل و نقل آن، هزینه‌ی کرایه‌ی حمل بار را نیز مشخص می‌کند. در واقع بارنامه رسیدی است که جزئیات حمل و نقل یک کالا یا بار را در خود جای می‌دهد و جهت امور خسارت بیمه (در صورت آسیب‌دیدن محموله) و یا تحویل آن، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سند قابلیت معامله‌کردن نیز دارد؛ بدین معنا که می‌توان در شرایطی مثل ترخیص‌کردن بار نام ارسال‌کننده بار را به نام تحویل‌گیرنده آن تغییر داد. لازم است بدانید پس از صادر‌شدن بارنامه، شرکت حمل و نقل ادعایی که برخلاف موارد ذکرشده در سند باشند را، قبول نمی‌کند و در واقع بارنامه، حکم سندی با شروط مشخص، بین صاحب بار و شرکت حمل و نقل را دارد.
تاریخچه بارنامه
از آن‌جایی که شواهد تاریخی موجود، نشان‌دهنده حضور و پیشرفت کشتیرانی و حمل بار در روم باستان هستند، گمانه‌زنی‌هایی راجع به اختراع بارنامه در آن زمان، وجود دارد. اما اولین شواهد یافت‌شده از مورد استفاده قرار گرفتن بارنامه‌ها، شبیه به نمونه‌های امروزی آن‌ها، متعلق به قرن ۱۱ میلادی می‌باشد؛ دورانی که تجارت با کشتی بین بنادر دریای مدیترانه پیشرفت چشمگیری پیدا کرد. سپس در سال ۱۳۵۰ میلادی، قوانین رسمی و مکتوب در زمینه استفاده از بارنامه‌ها پدید آمد که منجر به استفاده رسمی و قانونی از آن‌ها در صنعت حمل و نقل جهان شد.
انواع بارنامه
بارنامه‌ها بر اساس نوع وسیله‌ی حمل بار، به چندین دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
بارنامه هوایی
برای بارهایی که قرار است به وسیله هواپیما جابه‌جا شوند، بارنامه هوایی صادر می‌شود. معمولا تعداد بارنامه‌های هوایی 12 عدد است، از این تعداد یکی جهت تحویل به شرکت حمل و نقل، یکی برای صاحب بار (فرستنده) و یکی برای تحویل‌گیرنده بار صادر می‌شوند. باقی بارنامه‌ها برای انجام روند اداری حمل بار در شرکت‌های هواپیمایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. معمولا بارنامه‌های هوایی حاوی اطلاعات پرواز، نوع هواپیما، نوع بار و سایر موارد مرتبط هستند.
بارنامه راه‌آهن (ریلی)
بارهایی که توسط قطارهای باری و از طریق شبکه ریلی جابه‌جا می‌شوند، نیازمند صدور بارنامه راه‌آهن هستند. در این نوع از بارنامه نیز، همانند بارنامه هوایی، اطلاعاتی از قبیل شماره‌ی قطار و واگن، نوع بار، اطلاعات مورد نیاز گمرک و مواردی از این دست، ذکر می‌شود. در ایران برای حمل و نقل بین‌المللی از طریق راه‌آهن، سه خط ریلی وجود دارد: مرز رازی: جهت حمل بار به اروپا و از طریق کشور ترکیه. مرز جلفا: حمل بار ترانزیت به اتحادیه شوروی و اروپای شرقی. خط راه‌آهن میرجاوه: کالاهایی که از سمت سیستان و بلوچستان وارد یا صادر می‌شوند.
بارنامه دریایی
جهت جابه‌جایی کالا و بار از طریق شبکه کشتیرانی، از بارنامه‌های دریایی استفاده می‌شود. این نوع بارنامه به انواعی تقسیم می‌شود که عبارتند از: بارنامه On Board (آن بورد)، بارنامه On Deck (آن دک)، بارنامه حمل مستقیم (DBL) و بارنامه حمل مرکب (CBL). در بارنامه‌های آن بورد، کالای مورد نظر در قسمت انبار (خن) کشتی قرار می‌گیرد و از امنیت بیشتری برخوردار است. در بارنامه‌های آن دک، کالای شما بر روی عرشه کشتی قرار می‌گیرد و احتمال آسیب‌رسیدن به آن، خیلی بالاست. بارنامه‌های حمل مستقیم و حمل مرکب نیز، با توجه به نوع و تعداد وسایل نقلیه‌ای که برای حمل بار مورد نیاز است، صادر می‌شوند.
بارنامه حمل کامیون
با توجه به این مسئله که ظرفیت حمل بار توسط وسایل نقلیه زمینی، چندین برابر بیشتر از سایر وسایل نقلیه می‌باشد، این نوع بارنامه پرکاربردترین نوع است. رسیدهای حمل بار با کامیون معمولا بین 6 تا 14 نسخه صادر می‌شوند و همانند بارنامه هوایی، سه نسخه از آن به شرکت حمل و نقل، فرستنده (صاحب بار) و گیرنده تحویل داده‌می‌شود. سایر نسخه‌های آن جهت تحویل به شعب اداره‌ی گمرک و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کشور، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
رسید پستی
تقریبا همه‌ی افراد جامعه، از این نوع بارنامه استفاده کرده‌اند. رسید پستی شامل یک شماره 10 تا 20 رقمی‌است که هنگام ارسال مرسولات پستی، به شخص ارسال‌کننده داده می‌شود و به‌وسیله‌ی آن و از طریق سامانه رهگیری مرسولات پستی، می‌توان به صورت آنلاین موقعیت مکانی بسته‌ها را رصد کرد.
بارنامه سراسری
در موقعیت‌هایی که یک کالا را نمی‌توان صرفا با یک نوع وسیله نقلیه جابه‌جا کرد و ممکن است در ابتدای مسیر با هواپیما یا قطار جابه‌جا شود، سپس به وسیله کامیون به سمت مقصد نهایی رود؛ این نوع بارنامه را صادر می‌کنند. بارنامه سراسری، یک نوع سند حامل است که بین رانندگان و مسئولین وسایل نقلیه مختلف، جابه‌جا می‌شود و شرکت حمل و نقل موظف است از صحت روند جابه‌جایی آن، اطمینان حاصل کند.
بارنامه حمل مرکب
این نوع سند، شبیه به بارنامه سراسری است با این تفاوت که در اینجا شرکت حمل و نقل وظیفه دارد تمامی جزئیات مرتبط با حمل کالا شامل: زمان تعویض وسیله نقلیه، نوع وسایل نقلیه و سایر موارد را، به طور کامل ذکر کند.
بارنامه پلیس راهی
این اصطلاح به بارنامه‌هایی ثبت می‌شود که اطلاعات مالی درج شده در آن‌ها غیر واقعی است. معمولا شرکت‌ها این بارنامه‌ها را جهت جلوگیری از پرداخت مالیات بیشتر، صادر می‌کنند. اگر برای مرجع قانونی مشخص شود که اطلاعات مندرج شده در بارنامه، ساختگی است؛ شرکت مربوطه را محکوم و برای مدتی ممنوع‌الکار می‌کند.
همانگونه که در ابتدای این مقاله اشاره شد، بارنامه سند بسیار مهمی در صنعت حمل و نقل است که با ثبت‌کردن مشخصات کالای قابل حمل، ارسال‌کننده، دریافت‌کننده و شرکت حمل و نقل مورد نظر، روند حمل کالا را تسریع و شفاف می‌کند. این سند در طول تاریخ نیز، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده‌است و به مرور زمان به انواعی تقسیم شده که به طور کامل این نمونه‌ها و کاربرد آن‌ها را توضیح دادیم.همچنین در مورد بارنامه نکات حائز اهمیت دیگری نیز وجود دارد: قوانین صدور، هزینه خرید و اطلاعات ذکر شده در آن.
